Ervaringsdeskundige Michael Kaptein: Ik voel me bevrijd
Een schuld van 50.000 euro en een leven vol drank en drugs. Michael Kaptein (45), die opgroeide in armoede, heeft het met vallen en opstaan achter zich gelaten. Op 7 juni 2021 komt hij naar Emmen om erover te praten op een online publieksacademie over kinderarmoede.
Hij weet het nog goed. Hoe hij als slimme jongen terechtkwam op het atheneum in Heemstede. En hoe hij daar opeens heel andere types trof dan op de basisschool uit de Haarlemse achterstandswijk waar hij was opgegroeid. Daar stond hij dan tussen de rijkeluiskinderen, met zijn goedkope kleren van de Wibra, zijn veel te grote bril en een kapsel dat zijn moeders knipkunsten verried. ,''Vóór die tijd was ik me er nooit zo van bewust. Maar toen ik ineens zo uit de toon viel, besefte ik: mijn ouders zijn arm. Ik kom uit een arm gezin.’’
Plaggenhut
Zijn vader en moeder hadden het altijd goed verborgen gehouden. Michael en zijn zes broertjes en zusjes kregen elke dag te eten en er ging geen jaar voorbij dat ze nietop vakantie gingen. En dat ze zo vaak verhuisden? Daar hadden zijn ouders altijd wel een reden voor. Een smoes, blijkt achteraf. Ze móesten verhuizen vanwege schulden. Dat het gedwongen huisuitzettingen waren, kreeg Kaptein pas door toen hij volwassen was en er zelf ook mee te maken kreeg. Toen pas viel het kwartje. Hij had een bende gemaakt van zijn financiën, net zoals zijn ouders. Want zo gaat het vaak. Kinderen die in arme gezinnen opgroeien, staan op achterstand. En het lukt ze vaak niet die achterstand in te lopen. Kaptein is daar wél in geslaagd, met veel moeite.
''Mijn ouders komen beiden uit een arm gezin’’, begint hij zijn verhaal. ''Mijn opa van moeders kant is geboren in een plaggenhut in Nieuw-Weerdinge. Toen hij volwassen werd, ging hij naar de Randstad om te werken bij een meubelfabriek. Mijn opa van vaders kant had drie banen tegelijk om de boel draaiende te houden. Er was dus wel inkomen, maar er werd niet goed met geld omgegaan. Dat is doorgegeven aan mijn ouders. Zij hebben nooit een financiële opvoeding gehad. Ze trouwden ook al heel jong. Mijn moeder werd zwanger op haar 16e. Toen ze 17 was, kwam ik. Ze waren niet voorbereid op het opvoeden van een kind.’’ Michaels vader werkte in de bouw; zijn moeder bleef thuis. ''Ze hadden het niet breed en maakten verkeerde keuzes. Als er nog een klein beetje geld over was, deden ze daar leuke dingen van. Vaste lasten zoals de huur bleven liggen. Die leuke dingen waren belangrijk, want je moest toch ook van het leven genieten?’’
Alfa Romeo
Nu snapt hij het. Het is een verschijnsel dat vaker optreedt bij mensen die bijna geen cent te makken hebben. Ze kopen dingen waarvan anderen denken: hoe háál je het in je hoofd? Uit onderzoek is gebleken dat het vermogen om op lange termijn te denken, verdwijnt bij mensen die langdurig stress ervaren door armoede, legt Kaptein uit ''Ze willen leuke dingen doen om aan het rotgevoel te ontsnappen.’’ Hij deed later precies hetzelfde. Als jonge twintiger besloot hij zijn droomauto te kopen. Een Alfa Romeo 155 2 liter TS, die wel 245 kilometer per uur kon. Het kostte hem 17.000 gulden, bijna 8.000 euro. Dat geld had hij niet, maar zijn moeder wist hem prima uit te leggen hoe hij aan een lening moest komen. Toen hij de auto na negen maanden in de soep reed, voelde hij zich niet langer genoodzaakt de maandelijkse aflossing te betalen. En de huur van zijn woning op tijd betalen, vond hij ook niet belangrijk. Dat kon volgende maand toch ook wel? En dan gewoon dubbel? Dreigde hij uit zijn huis gezet te worden, dan verzon hij een list. ''Dat waren geen nette dingen. Dingen buiten de wet om. Dan zette ik een woninginbraak in scène, om met het verzekeringsgeld de huurachterstand te betalen. Dat ging totaal tegen mijn normen en waarden in, maar in de stress van die periode deed ik dat om te overleven.’’
Liters bier
Naast het feit dat Kaptein niet van zijn ouders had geleerd hoe hij met geld moest omgaan, kampt hij met andere problemen. Hechtingsproblematiek, bijvoorbeeld, omdat mijn ouders mij niet de aandacht konden geven die een kind nodig heeft. Ze waren te jong. En er was meer ellende in mijn jeugd. Ik vergeet nooit de feestjes bij ons thuis, waarbij altijd veel werd gedronken. Een vriendin van mijn moeder had een vast patroon van veel drinken en dan enorm emotioneel worden. Ze stortte dan al haar sores uit bij wie het maar wilde horen. Ook bij mij, ook al was ik toen nog maar een jaar of 10. In de puberteit begon het mis te gaan met hemzelf. Hij spijbelde veel op die middelbare school waar hij zich zo’n vreemde eend in de bijt voelde. Hij stroomde af naar de havo en besloot op een gegeven moment niet meer naar school te gaan. Hij was toen 17 jaar. Vrij snel daarna ging hij in militaire dienst, waar hij de alcohol ontdekte. Als soort van ontgroening moest hij zijn helm vullen met bier en leegdrinken. En hij voelde zich geweldig, met een kleine drie liter achter de kiezen. ,,Ik had me zo lang afgezonderd en de wereld maar eng gevonden. Maar nu was het omgaan met de jongens opeens totaal geen probleem meer. Ik dacht: dit is het ei van Columbus.’’
Ontspoord
Het ging van kwaad tot erger. Bij de alcohol kwamen drugs, in allerlei soorten en maten. Jarenlang gebruikte hij een combinatie van bier en cocaïne. Zijn schulden stapelden zich op. Ondertussen werkte hij bij de NS, als machinist. Op een dag in 2008 ging het fout. Goed fout. ,''Ik was op het punt aangekomen dat ik niet meer zonder drank kon en 24/7 dronk. Ik had me aangemeld bij Verslavingszorg,maar durfde dat niet te vertellen op mijn werk. Een machinist met een drankprobleem, dat kan natuurlijk niet. Die dag dat het mis ging, had ik al een paar flesjes bier op voordat ik begon op de intercity van Schiphol naar Groningen. Ik had ook nog een paar flessen in mijn tas meegenomen, die ik onderweg leegdronk. Het ging helemaal niet goed. Ik deed rare dingen. Zette de intercity stil in Ermelo, bijvoorbeeld. Ergens bij ’t Harde dacht ik: dit gaat niet zo. Ik zet de trein stil en ik zeg gewoon dat ik ben geschrokken van iemand langs het spoor. Dan mag je namelijk naar huis van de NS.
Gearresteerd
Het liep anders. Kaptein werd gearresteerd ten overstaan van honderden treinpassagiers en meegenomen naar het politiebureau. De NS ontsloeg hem op staande voet. ,,Logisch. Het is natuurlijk totaal onverantwoord wat ik deed. Het klinkt gek, maar de dag dat ik tegen de lamp liep, is het begin van mijn redding geweest. Het had geen zin meer om mijn problemen nog langer te ontkennen. Het was in de openbaarheid. Ik stond zelfs in De Telegraaf en het AD.’’ Omdat hij zich al had aangemeld bij Verslavingszorg waren de rechters mild. Hij hoefde niet de gevangenis in en kreeg alleen een taakstraf, met de verplichting zich te laten behandelen. Ook mocht hij vier jaar lang zijn beroep niet uitoefenen.
Schuldenvrij
Hij vertelt het gemakkelijk, ogenschijnlijk zonder gêne. Dat komt omdat hij een doel heeft. Hij wil anderen helpen niet in dezelfde valkuil te trappen. Kaptein, nu 45 jaar, werkt tegenwoordig als ervaringsdeskundige bij de GGZ Friesland. Een betaalde baan waar hij een hbo-opleiding voor heeft gevolgd. In zijn appartement in Leeuwarden heeft hij alles wat zijn hartje begeert en er staat een leaseauto voor de deur. ''Ik heb een lange weg afgelegd. Ik heb meerdere afkickpogingen gedaan voordat het lukte. Mijn moeder, die naar het Noorden was verhuisd, heeft mij gesteund en een poosje in huis genomen. Daar ben ik haar heel dankbaar voor. Afgelopen oktober was ik tien jaar nuchter. En ik ben schuldenvrij, terwijl ik een schuld had van 50.000 euro. Ik zat drie jaar in de schuldsanering. Toen het daarna wéér mis dreigde te gaan, heb ik hulp gehad van een sociaal werker en ben ik in therapie gegaan. Ik zit nu in een gezonde financiële situatie. Ik heb op dat terrein rust; dat is goud waard. Ik voel me bevrijd.’’
Tegelijkertijd beseft hij: niet iedereen die arm is opgegroeid, lukt wat hem is gelukt. ''Ik heb me eraan kunnen ontworstelen, maar dat geldt helaas niet voor al mijn familieleden.’’ Hij vindt dat er meer moet worden gedaan tegen ‘generatiearmoede’. Stichtingen die het bijvoorbeeld mogelijk maken dat kinderen uit minimagezinnen toch op schoolreis kunnen, noemt hij ‘mooi, maar lapmiddelen’. ''Achter de armoede zit een structureel probleem. Dát moet worden aangepakt. Als je op tijd ingrijpt, kun je veel ten goede keren.’’
Generatiearmoede
Op tijd naar gezinnen stappen waarmee het de verkeerde kant op gaat, om ze te helpen. En op tijd de jeugd begeleiden, in de puberteit. ''Op school leer je niks over geld en rekeningen en hoe je het allemaal moet doen als je volwassen bent. Er wordt vanuit gegaan dat de ouders dat doen.” Hij ziet aan zijn eigen broertjes en zusjes dat de basis die in de puberteit wordt gelegd, een wereld van verschil kan maken. ''Mijn ouders zijn gescheiden en mijn twee jongste broertjes hebben hun tienerjaren geleefd met een andere vader. Zij hebben in hun puberteit een stabiele situatie gehad. En je merkt dat dat een enorm verschil maakt. De oudsten hebben allemaal geldproblemen gehad, of hebben die nog steeds. Maar de jongste twee niet.’’
Zijn jongste broertje, nu 21 jaar en student, woont bij Kaptein in huis. Die grijnst. Zíjn appartement, waar hij terechtkwam na twee jaar begeleid wonen en dagbesteding van de GGZ. Een woning waar hij nu eens niet uitgezet dreigt te worden, omdat hij zijn zaakjes op orde heeft. En waar hij een bijzonder kunstwerk aan de muur heeft gehangen. Achter glas, ingelijst en wel hangt een brief van de gemeente Leeuwarden. Die schrijft daarin dat zij na 7 jaar en 1 maand de bijstand aan Kaptein stopzet, omdat hij genoeg eigen inkomen heeft. Aan het gevoel dat deze ‘kippenvelbrief’ hem geeft, kan geen schilderij tippen.
Publieksacademie Drenthe
Michael Kaptein is een van de sprekers op de Publieksacademie Drenthe die op 7 juni 2021 van 14.00 tot 15.30 uur live wordt gestreamd vanuit ht Atlas Theater in Emmen. De bijeenkomst staat in het teken van armoede die van generatie op generatie wordt overgedragen. Het programma begint met een videoboodschap van prinses Laurentien, medeoprichter van de Alliantie Kinderarmoede, en een interview met een afgevaardigde van de Kinderombudsman. Daarna volgen presentaties van Raymond Wanders, wethouder in Emmen, en ervaringsdeskundige Michael Kaptein. Ook is er een forumgesprek waarbij de kijkers vragen kunnen stellen. In het forum zitten onder anderen Arjen Mewe, voorzitter van Stichting Leergeld Emmen en sociaal geograaf Sanne Visser van de Rijksuniversiteit Groningen, die onderzoek doet naar intergenerationele armoede in de Veenkoloniën.
Wat is arm?
In Nederland groeien ongeveer 1 op de 8 à 9 kinderen (tot en met 12 jaar) op in armoede. Diverse planbureaus verwachten dat dit aantal stijgt vanwege de coronacrisis. Volgens het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) zijn mensen arm ‘wanneer ze gedurende langere tijd niet de middelen hebben om te kunnen beschikken over de goederen en voorzieningen die in hun samenleving als minimaal noodzakelijk gelden’. Of iemand arm is, hangt dus af van de maatschappij waarin hij leeft. Als grens voor alleenstaanden in Nederland hanteert het SCP 1.135 euro inkomen per maand. Dat is minimaal nodig om te voorzien in je basisbehoeften – voedsel, kleding, huis etc. – en toch een beetje overhoudt voor ontspanning en ‘sociale participatie’, zoals lidmaatschap van een sportclub of een korte vakantie. Iemand die minimaal een jaar onder die grens zit, geldt als arm. Voor huishoudens met meerdere personen ligt de grens hoger. Het minimum voor een paar zonder kinderen is 1.555 euro, voor een alleenstaande ouder met één kind 1.464 euro en voor een paar met twee kinderen 2.100 euro.
Foto: Hoge Noorden/Jacob van Essen
Bron: Dagblad van het Noorden