Verborgen armoede komt vaker voor dan we denken

Eén op de vijf huishoudens in Nederland heeft risicovolle schulden. En één op de negen kinderen leeft onder de armoedegrens. Ouders van deze kinderen kunnen hen niet alles geven wat vanzelfsprekend is; het is al moeilijk genoeg om rond te komen. Een deel van de huishoudens waar financiële problemen spelen, is onzichtbaar. Deze zogeheten verborgen armoede komt vaker voor dan veel mensen denken.

In elke laag van de bevolking leven mensen in armoede. Ook mensen met een goed inkomen kunnen in de financiële problemen belanden. Door bijvoorbeeld ziekte, scheiding of verlies van arbeidsuren daalt het inkomen. Echter blijven de vaste lasten hetzelfde of nemen zelfs toe waardoor mensen in de financiële problemen kunnen komen.

Mogelijke gevolgen van financiële geldzorgen

Deze categorie is nauwelijks zichtbaar. Ze verdienen netto teveel om aanspraak te mogen doen op sociale regelingen, toeslagen en kwijtscheldingen van gemeentelijke belastingen. Shanna Meynen, sociaal werker bij Amaryllis in Friesland: ''Door dergelijke omstandigheden kunnen beginnende betalingsachterstanden ontstaan die leiden tot een neerwaartse spiraal.’’

Er is volgens Shanna een grote kans dat verborgen armoede toeneemt door de coronacrisis. Die treft met name de kwetsbare werkenden zoals jongeren, flexwerkers en zzp’ers. ''Door de coronacrisis is er een aantal maanden een verminderd of geen inkomen geweest, waardoor er veel huishoudens zijn die het financieel moeilijk hebben. De maandelijkse vaste lasten bleven wel hetzelfde.’’ Onderzoek wijst uit dat het gemiddeld drie tot vijf jaar duurt voordat iemand met financiële problemen de stap zet naar de (schuld)hulpverlening. In deze periode kunnen mensen klachten krijgen, zoals gezondheidsklachten, stress gerelateerde en psychische klachten, relatieproblemen en langdurige werkloosheid.

Verandering financiële situatie

Shanna verleent hulp aan Freek en Brenda de Vries die in verborgen armoede leven. Namens hen vertelt Shanna hun verhaal. ''Freek en Brenda hadden hun leven goed op de rit. Ze hadden beiden werk, hij in loondienst, zij als zzp’er. Ze verdienden genoeg om jaarlijks op vakantie te gaan, weekendjes eropuit te trekken en om te varen met hun eigen boot. Etentjes met vrienden buiten de deur stonden geregeld op de agenda.’’ 

Met het bedrijf waar Freek werkte, ging het echter steeds minder goed. Freek werd uiteindelijk ontslagen, belandde in de ww en na twee jaar verviel zijn recht op een uitkering. Het inkomen van Brenda varieerde: de ene maand verdiende ze meer dan de andere. Niettemin bleven hun uitgaven hetzelfde. Langzaam begonnen scheuren te ontstaan in hun financiële situatie.  De verwachting was dat Freek wel weer aan nieuw werk zou komen. Dus spraken ze hun spaargeld aan en ook de reserves van Brenda haar bedrijf. Freek bleef echter werkloos. Ze stonden steeds vaker en dieper in het rood. Na een tijd begonnen de eerste betalingsproblemen. Het ging van kwaad tot erger. Tegen de tijd dat ze toch de stap zetten om hulp in te schakelen, zaten deurwaarders en incassobureaus al op hun nek.

Ongelukkige samenloop

‘’Dat was op dat moment al niet eens meer hun enige probleem”, vertelt Shanna. Door alle spanningen hadden ze beiden last van stress, waren er onderlinge conflicten ontstaan en kampten ze met gezondheidsklachten. Ze sliepen niet goed en waren bang dat elk moment weer een deurwaarder op de stoep kon staan. Omdat ze zich schaamden voor hun situatie kwamen ze in een sociaal isolement terecht. Die schaamte komt vaker voor bij verborgen armoede. Maar iedereen kan in een dergelijke situatie belanden,” benadrukt Shanna. 

Wanneer het inkomen drastisch is verminderd, maar nog wel boven het sociaal minimum zit, kan iemand geen aanspraak doen op minimaregelingen en kwijtscheldingen. Tegelijk blijven de vaste lasten hetzelfde. Elke maand moeten mensen de eindjes aan elkaar knopen. Vaak wordt in het begin het ene gat met het andere gat gevuld. ''Juist omdat ze geen aanspraak kunnen doen op voorzieningen, is deze groep niet zichtbaar. Ze staan nergens geregistreerd, dus is niet bekend hoe groot deze groep is.”

Hulp inschakelen

Er zijn verschillende organisaties waar mensen die zich herkennen in bovenstaande situatie zich kunnen melden voor hulp. Bijvoorbeeld bij de gemeente, het PING-loket, de kredietbank en het Sociale Wijkteam weten ze hoe ze mensen die in een dergelijke situatie zitten verder kunnen helpen. Het advies is in ieder geval om zo snel mogelijk hulp en/of advies te vragen om te voorkomen dat de financiële problemen alleen maar groter worden.

Shanna: ''Als je op een bepaald moment merkt dat je het ene gat met het andere aan het vullen bent, of je moet bijvoorbeeld een keuze maken in het betalen van de huur/hypotheek of boodschappen halen voor een week, dan is dat het moment om hulp in te schakelen. Dit zijn signalen dat het financieel niet goed gaat.’’

Freek en Brenda onderzoeken inmiddels via een schuldhulpverlenende organisatie hoe zijn hun schulden kunnen oplossen. Ze zijn blij dat ze hulp krijgen. Dat geeft hen weer wat ademruimte. Hun verhaal is één van de vele voorbeelden van verborgen armoede. Er zijn meer gezinnen en alleenstaanden die kampen met armoede en onder de radar leven. Freek en Brenda willen mensen die in de financiële problemen zitten op het hart drukken: hoe moeilijk het ook is, zet je schaamte en trots opzij en zoek op tijd hulp.

Bekijk hier een impressie van de Publieksacademie Kinderamoede Friesland die ingaat op de aanpak van (verborgen) armoede.

*Namen van Freek en Brenda de Vries zijn gefingeerd.